Prawo holdingowe efektem nowelizacji KSH

Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (nr z wykazu: UD113; dalej: nowelizacja KSH) zakłada m.in. wprowadzenie do polskiego prawa spółek handlowych nowego rozwiązania, tj. regulacji prawnej tzw. prawa holdingowego (prawa grup spółek, prawa koncernowego), które dotyczy relacji prywatnoprawnych pomiędzy spółką dominującą i jej spółkami zależnymi z uwzględnieniem interesu wierzycieli, członków organów oraz drobnych wspólników (akcjonariuszy) obu podmiotów.

Potrzeba nowelizacji KSH

Komisja do spraw reformy nadzoru właścicielskiego powołana w lutym 2020 r. przy Ministerstwie Aktywów Państwowych przygotowała nowelizację KSH, która swoim zakresem obejmuje m.in. prawo grup spółek. Zdaniem autorów powyższego projektu potrzeba wprowadzenia zmian wynika nie z konieczności dostosowania polskiego prawa spółek handlowych do prawa europejskiego, zaś z potrzeb praktyki, o czym świadczą postulaty zgłaszane przez polskich przedsiębiorców działających w stosunkach dominacji i zależności.

Autorzy projektu – decydując się na wprowadzenie tych zmian w ramach regulacji prywatno-prawnej prawa holdingowego, czyli w ramach kodeksu spółek handlowych – stanęli na stanowisku, zgodnie z którym zasadne jest przyjęcie ograniczonej (szczątkowej) regulacji prawnej dotyczącej tylko tych kwestii z zakresu funkcjonowania holdingów faktycznych. Zdaniem projektodawców regulacja prawna tylko tych podmiotów jest rzeczywiście niezbędna i wychodzi naprzeciw najważniejszym postulatom zgłaszanym przez polskich przedsiębiorców, a jednocześnie nie narusza zasad systemowych prawa spółek handlowych.

Grupa spółek – nowa definicja w KSH

Jak czytamy w uzasadnieniu omawianego projektu legislacyjnego, dostępnym na stronie internetowej Rządowego Centrum Legislacyjnego, pod adresem: https://legislacja.rcl.gov.pl/docs//2/12336750/12704858/12704859/dokument457843.pdf, grupa spółek jest „kwalifikowanym” stosunkiem dominacji i zależności pomiędzy określonymi spółkami tworzącymi grupę spółek, gdyż spółki te kierują się wspólną strategią gospodarczą, która umożliwia spółce dominującej sprawowanie jednolitego kierownictwa nad spółką albo spółkami zależnymi. 

Przyjęcie powyższego założenia pozwoliło projektodawcy na wyróżnienie nowej kategorii prawnej, występującej w praktyce polskich i zagranicznych grup spółek, jaką jest „interes grupy spółek”. W związku z powyższym zaszła konieczność normatywnego zdefiniowania „grupy spółek” jako kategorii prawnej odrębnej od stosunku dominacji i zależności. Ma to miejsce w proponowanym art. 4 § 1 pkt 5¹ KSH, zgodnie z którym: „grupa spółek – spółkę dominującą i spółkę lub spółki od niej zależne, kierujące się – zgodnie z umową albo statutem każdej spółki zależnej – wspólną strategią gospodarczą (interes grupy spółek), umożliwiającą spółce dominującej sprawowanie jednolitego kierownictwa nad spółką albo spółkami zależnymi”.

W projekcie przyjęto określenie „grupa spółek”, które wydaje się być właściwsze niż np. pojęcie „zgrupowanie spółek”. Jak słusznie podkreśla projektodawca, w polskiej praktyce w logo wielu firm występuje sformułowanie „grupa spółek” (np. Grupa PKN Orlen, Grupa PZU itd.), a nie „zgrupowanie spółek”. Pojęcie grupy spółek będzie też lepiej korespondowało – w ocenie autorów projektu – z proponowaną zmianą art. 206 i art. 374 KSH (dotyczącą umieszczenia nazwy grupy spółek w pismach i zamówieniach handlowych spółki, tzw. „firmówkach”). Ponadto, istniejąca w polskim prawie spółek nazwa „europejskiego zgrupowania interesów gospodarczych” – EZIG (wprowadzona ustawą z 4.3.2005 r., Dz. U. Nr 62, poz. 551), a więc „zgrupowania spółek”, nie uzasadnia przyjęcia tego pojęcia dla holdingu. Jest nawet argumentem pozytywnym za potrzebą przyjęcia określenia „grupa spółek”, które będzie rezerwowane dla holdingów, zaś „zgrupowanie” – dla EZIG bądź konsorcjum.

W świetle przyjętej w niniejszej nowelizacji koncepcji prawa holdingowego, grupa spółek rozumiana jako kwalifikowany stosunek dominacji i zależności pomiędzy spółkami przez istnienie wspólnego interesu tej grupy, w praktyce nie oznacza obowiązku powstania sformalizowanej struktury organizacyjnej posiadającej m.in.: własną nazwę, quasi-organy, regulamin, powoływanej przez uczestników grupy spółek bądź zapewniającej przystąpienie do niej innym spółkom. Takie ujęcie tworzyłoby własną podmiotowość grupy spółek, trudną do przyjęcia systemowego, ze względu na zasadę numerus clausus typów spółek. Jak podkreślono w uzasadnieniu niniejszego projektu należy też mieć na względzie fakt, że wspomniane ujęcie rozminęłoby się z potrzebami praktyki, nakierowanymi przede wszystkim na regulację holdingów faktycznych a nie holdingów umownych, a także zmierzałoby do realizacji – odrzuconej w ramach niniejszej nowelizacji – koncepcji pełnej regulacji prawa holdingowego.

Odróżnienie „grupy spółek” od „zwykłego” stosunku dominacji i zależności pomiędzy spółkami uzasadnia przyjętą koncepcję uregulowania prawa grup spółek (prawa holdingowego) w formie odrębnego, nowego działu w ramach Tytułu Pierwszego KSH, pt. „Przepisy ogólne”, tj. proponowanego „Działu IV. Grupy spółek” (art. 211 – art. 211⁵ KSH). Takie umiejscowienie nowych przepisów w KSH nie narusza art. 1 § 1 KSH, który reguluje zakres przedmiotowy kodeksu. Regulowaną w art. 211 – art. 211⁵ proj. KSH problematyką prawną grup spółek można uznać za przejaw „funkcjonowania” spółek w rozumieniu art. 1 § 1 KSH.

Zakres nowelizacji KSH

Przepisy objęte zakresem omawianego projektu można podzielić na dwie kategorie (nie licząc przepisów o charakterze ogólnym, tj. art. 4 § 1 pkt 5¹ , art. 21¹ proj. KSH oraz przepisu odsyłającego, tj. art. 21¹⁵ nowelizacji KSH), a mianowicie:

1. po pierwsze takie, które ułatwiają sprawne „zarządzanie” grupą spółek przez spółkę dominującą, w związku z realizacją wspólnej strategii gospodarczej grupy (art. 21² – art. 21³ oraz art. 21⁶ – art. 21⁷ nowelizacji KSH) oraz
2. po drugie takie, które z kolei zapewniają ochronę określonych grup interesu występujących w przypadku grupy spółek, a więc przede wszystkim spółki zależnej należącej do grupy spółek (art. 21⁴ i art. 21¹² nowelizacji KSH), następnie spółki dominującej, a pośrednio całej grupy spółek (art. 21¹¹ nowelizacji KSH), dalej wierzycieli spółki należącej do grupy, a zwłaszcza spółki zależnej (art. 21⁸ i art. 21¹⁴ nowelizacji KSH), a także wspólników bądź akcjonariuszy mniejszościowych takiej spółki zależnej (art. 21⁸ – art. 21¹⁰ i art. 21¹³ nowelizacji KSH), a nawet członków organów menedżerskich spółki zależnej i spółki dominującej (art. 21¹ § 3 i art. 21⁵ nowelizacji KSH).

Cel projektowanej nowelizacji KSH

Jak wskazuje projektodawca w uzasadnieniu do omawianego projektu, wprowadzenie prawa grup spółek ma na celu umożliwienie usprawnienia funkcjonowania tych przedsiębiorców, którzy działają z wykorzystaniem złożonych struktur korporacyjnych. To z kolei – zdaniem autorów projektu – powinno przyczynić się do poprawy konkurencyjności i wyników polskich przedsiębiorstw oraz atrakcyjności inwestycyjnej kraju jako całości.

Etap legislacyjny

Projekt nowelizacji KSH trafił 5.8.2020 r. do konsultacji społecznych, które potrwają 45 dni od daty opublikowania projektu w Biuletynie Informacji Publicznej, tj. do 19.9.2020 r.

Zgodnie z art. 6 nowelizacji KSH proponowane zmiany mają wejść w życie po upływie trzech miesięcy od dnia ogłoszenia, poza kilkoma przepisami, które wejdą w życie odpowiednio 1.3.2021 r. i 1.4.2022 r.