Inwestycje samorządowe wsparte dodatkowymi środkami

Pod koniec czerwca 2020 r. Prezydent podpisał długo wyczekiwany pakiet zmian w prawie, który dał samorządom instrumenty mające na celu wsparcie w walce ze skutkami ekonomicznymi COVID-19. Tarcza 4.0 nie jest jednak jedynym instrumentem skierowanym do samorządów. Od lipca jednostki samorządu terytorialnego będą mogły ubiegać się o wsparcie inwestycji ze środków pochodzących z nowoutworzonego Rządowego Funduszu Inwestycji Lokalnych. Do samorządów ma trafić blisko 6 mld złotych.

Finanse samorządów w ciągu ostatnich kilkunastu miesięcy uległy znaczącemu uszczupleniu. Unia Metropolii Polskich wskazuje, że zmiany w prawie wprowadzone w ciągu ostatnich kilkunastu miesięcy doprowadziły do kilkumiliarodowego ubytku w budżetach samorządowych. Samo zmniejszenie stawki PIT z 18% do 17% oraz wprowadzenie zerowego PIT-u dla młodych uszczupliło finanse samorządów o 6,1 mld zł, co stanowi 11% dochodów z PIT zaplanowanych na 2020 rok. W dalszej kolejności UMP wskazuje na konsekwencje zmiany funkcjonowania Otwartych Funduszy Emerytalnych (OFE) i przeniesienie zgromadzonych tam środków na Indywidualne Konta Emerytalne (IKE) – ta decyzja pozbawiła jednostki samorządu terytorialnego dochodów z tytułu PIT w kwocie 9,6 mld zł w najbliższych latach. Ponadto szereg zwolnień z danin  przypadających samorządom, które wynikają z sytuacji ekonomicznej w trakcie epidemii COVID-19 również mocno nadszarpnął samorządowe budżety. UMP przytaczając dane dotyczące zmniejszonego wpływu środków z podatków dochodowych PIT i CIT oraz podatków lokalnych w pięciu pierwszych miesiącach 2020 roku podaje, że są one niższe o 8,6% niż uzyskane wpływy ze wskazanych źródeł w analogicznym okresie 2019 roku.

Szybki zastrzyk gotówki na inwestycje

Rządowy Fundusz Inwestycji Lokalnych ma stanowić realne wsparcie w obecnej sytuacji gospodarczej jednostek samorządu terytorialnego. W skali całego kraju środki funduszu stanowić będą 6 mld zł, z czego 5 mld otrzymają gminy (2,6 mld gminy wiejskie i wiejsko-miejskie), a 1 mld powiaty ziemskie. Każda z tych jednostek samorządu terytorialnego będzie mogła otrzymać wsparcie w wysokości od 500 tys. zł do ponad 93 mln zł. Kwoty przypadające dla poszczególnych samorządów będą obliczane na podstawie relacji wydatków majątkowych i zamożności gmin i powiatów. Wsparcie rządowe będzie bezzwrotne. Źródłem finansowania Rządowy Funduszu Inwestycji Lokalnych jest Fundusz COVID-19, a sam rządowy instrument wsparcia samorządów nie ma jeszcze podstawy prawnej. Choć Sejm uchwalił ustawę o Polskim Bonie Turystycznym, która tworzy ową podstawę prawną dla uruchomienia Rządowego Funduszu Inwestycji Lokalnych, to Senat wprowadził do niej poprawki. W art. 43 ustawy z 19 czerwca 2020 r. (prace nad ustawą nie są zakończone) możemy przeczytać, że wprowadza ona zmiany do ustawy z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 568 i 695) dodając do art. 65 ustęp 28 w brzmieniu: 28. W celu przeciwdziałania skutkom społeczno-gospodarczym COVID-19 Rada Ministrów może określić, w drodze uchwały, zasady rozdziału i przekazywania wsparcia na inwestycyjne zadania dla jednostek samorządu terytorialnego, zakres, sposób i termin przedstawiania informacji o wykorzystaniu wsparcia oraz wskazać dysponenta części budżetowej lub ministra kierującego określonym działem administracji rządowej zgodnie z ustawą z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (Dz. U. z 2019 r. poz. 945, 1248, 1696 i 2170 oraz z 2020 r. poz. 284) do udzielenia tego wsparcia. Cały art. 65 ustawy  o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw dotyczy Funduszu Przeciwdziałania COVID-19, którego obsługę ustawa z 16 kwietnia 2020 roku o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2  powierzyła Bankowi Gospodarstwa Krajowego.

Na co wydatkować środki?

Choć fundusz nie ma jeszcze uchwalonej podstawy prawnej swojego działania, to rząd już teraz zapewnia, że  środki przyznane jednostkom samorządu terytorialnego będzie można wydatkować na inwestycje w szkoły, przedszkola, remonty wodociągów czy kanalizacji, budowę dróg i wszelkie niezbędne inwestycje poprawiające komfort życia mieszkańców. Rząd udostępnił już także listę wszystkich jednostek samorządu terytorialnego, które będą mogły starać się o wsparcie z funduszy, wraz z przypisanymi kwotami przypadającymi na daną jednostkę. Samorządy mają składać wnioski do Rady Ministrów za pośrednictwem wojewody w maksymalnie uproszczonej procedurze – by środki trafiły na konta samorządów w jak najkrótszym czasie. Wszelkie szczegóły dotyczące warunków wnioskowania o środki oraz sposobu wydatkowania przyznanych kwot zawarte zostaną w uchwale Rady Ministrów, która pojawić się ma w ciągu najbliższych tygodni.

Mechanizm w oczach samorządowców

Fundusz, choć jest realnym wsparciem dochodów samorządów w czasie kryzysu, przez większość przedstawicieli samorządu terytorialnego jest odbierany jako jednorazowe wsparcie, nie rekompensujące nawet połowy skutków ekonomicznych wynikających z epidemii COVID-19 oraz wprowadzonych kilkanaście miesięcy wcześniej zmian m.in. w zakresie PIT. Korporacje samorządowe wysuwają postulaty zmian systemowych, wieloletnich i takich, które wesprą samorządowe budżety w dłuższej perspektywie. Wśród takich zmian jest m.in. zwiększenie udziału gmin w podatku dochodowym od osób fizycznych PIT z obecnego udziału na poziomie 38,16% do 42,6% oraz udział powiatów w PIT z obecnego poziomu 10,25% do 11,13%. Unia Metropolii Polskich zaproponowała także zmianę w mechanizmie podziału środków z Funduszu w taki sposób, by wydzielić z zaproponowanej puli środków w kwocie 5 mld zł, odrębną pulę przeznaczoną na wsparcie miast na prawach powiatu, co samorządowcy uzasadniają różnym .poziomem dochodów podatkowych gmin i miast na prawach powiatu, jak również ich zakresem zadań ustawowych do realizacji,  a tym samym różnym zakresem i poziomem wydatków majątkowych.

Agata Sobolewska – Administratywista i politolog. Doradza przedstawicielom samorządu terytorialnego w zakresie współpracy z biznesem, w szczególności przy innowacyjnych projektach z zakresu m.in gospodarki odpadami, gospodarki wodnej, efektywności energetycznej czy rozwoju miast. Autorka kilkudziesięciu artykułów i książek poświęconych tematyce samorządowej.