Jak często można ogłaszać upadłość konsumencką?
Choć upadłość konsumencka jest instytucją stosunkowo młodą, to już narosło wokół niej wiele mitów i błędnych przekonań. Powszechnie panujące mylne wyobrażenia powodują, iż osoby dotknięte problemami nie mogą w pełni korzystać z możliwości oferowanych im przez ustawę z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (Dz.U. z 2020 r. poz. 1228). Jednym z najbardziej doniosłych przykładów powyższego jest utarte przekonanie, co do możliwości ogłoszenia upadłości konsumenckiej, a w konsekwencji oddłużenia jedynie raz na 10 lat.
W rzeczywistości przepisy pozwalają na znacznie częstsze korzystanie z upadłości konsumenckiej, jeśli przemawiają ku temu doniosłe okoliczności występujące w danym stanie faktycznym. Drugą kwestią jest konieczność rozdzielenia dwóch pojęć, czyli ogłoszenie upadłości od oddłużenia, bo samo wydanie postanowienia w przedmiocie ogłoszenia upadłości nie jest równoznaczne z oddłużeniem. Można bowiem sobie wyobrazić sytuację w której dłużnik kilka razy ogłasza upadłość konsumencką, ale finalnie nie zostanie oddłużony. Ustawodawca nie wprowadził żadnego limitu jeśli chodzi o ogłoszenie upadłości osoby fizycznej zarówno co do przedsiębiorców jak i osób nieprowadzących działalności gospodarczej.
Ogłoszenie upadłości oraz oddłużenie
Upadłość konsumencka jest instytucją pozwalającą na zredukowanie bądź umorzenie zobowiązań niewypłacalnej osoby fizycznej, która nie prowadzi działalności gospodarczej. Prócz spełnienia przesłanek pozytywnych, istnieją również okoliczności, których wystąpienie powoduje, iż sąd może odmówić umorzenia posiadanego zadłużenia. W myśl art. 49114a ust. 1 pkt 1 i 2 PrUpad19 są to sytuacje, kiedy upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień w sposób celowy, w szczególności przez trwonienie części składowych majątku oraz celowe nieregulowanie wymagalnych zobowiązań oraz jeżeli w okresie dziesięciu lat przed dniem zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w stosunku do upadłego prowadzono postępowanie upadłościowe, w którym umorzono całość lub część jego zobowiązań. Zatem przyczynienie się upadłego, sposób tego dokonania skutecznie uniemożliwia oddłużenie.
Niemniej jednak art. 49114a ust. 1 pkt 2 PrUpad19 ustanawia wyłom od zasady ogólnej, stanowiąc, iż pomimo wstąpienia okoliczności uniemożliwiających ogłoszenie upadłości i oddłużenie, możliwe jest dokonanie powyższego jeśli jest to uzasadnione względami słuszności i humanitarnymi, co oznacza, iż przesłanki negatywne nie mają charakteru bezwzględnego.
Klauzule względów słuszności i humanitarnych
Rolą przytoczonych klauzul jest uelastycznienie przepisów, pozwalające sądowi na ogłoszenie upadłości lub oddłużenie, nawet w sytuacji wystąpienia przesłanek oddalających wniosek. Takie rozwiązanie działa na korzyść konsumenta, bowiem w znacznym stopniu dostosowuje sztywne reguły do nieprzewidzianych zdarzeń w życiu człowieka, czyniąc prawo bardziej ludzkim. Obecnie, przytoczone klauzule nie doczekały się definicji ustawowej. Powyższe pozwala na stosowanie dość dużej swobody przy ocenianiu różnorakich stanów faktycznych.
Niemniej jednak, względy słuszności można zdefiniować, jako wszelkie normy etyczne i moralne obowiązujące w społeczeństwie, których łamanie jest sprzeczne z powszechnie przyjętym i uznawanym poczuciem sprawiedliwości. Natomiast, przytaczane względy humanitarne są to okoliczności bezpośrednio związane ze szczególnymi trudami codziennej egzystencji dłużnika np. chorobą, kalectwem, czy obiektywną niemożliwością powrotu do poprzedniego stanu.
Należy zwrócić szczególną uwagę na fakt, iż redakcja przepisu nie uprawnia, ale zobowiązuje sąd do każdorazowego uwzględnienia względów słuszności i humanitaryzmu, w przypadku, gdy wystąpią one w konkretnym stanie faktycznym. Powyższe zobowiązuje do ogłaszania upadłości oraz oddłużenia dłużnika za każdym razem, bez względu na dziesięcioletni okres od poprzedniego postanowienia w tym przedmiocie. Niemniej jednak, za każdym razem powinny być to nadal przesłanki obiektywne oraz istotne, zważywszy na fakt doniosłości skutków instytucji upadłości konsumenckiej.
Podsumowanie
Zasadą odnoszącą się do częstotliwości umorzenia zobowiązań dłużnika jest możliwość dokonywania powyższego jedynie raz na dziesięć lat. Podstawą tego rozwiązania jest chęć uniemożliwienia nadużywania przez konsumentów możliwości umorzenia ich zobowiązań, co powinno być uwarunkowane jedynie doniosłymi okolicznościami. Równocześnie ustawodawca zdając sobie sprawę, iż sytuacja, w której konsument staje się niewypłacalny jest niewątpliwie okolicznością, na którą wpływ ma wiele czynników. Wobec powyższego postanowił, iż złagodzi on sztywne reguły poprzez dodanie klauzul względów słuszności oraz humanitarnych. Umożliwiają one ogłoszenie upadłości i oddłużenie osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej częściej, aniżeli raz na dziesięć lat. Przywołane rozwiązanie należy ocenić jako słuszne i uzasadnione. Jednym bowiem z celów postępowania upadłościowego prowadzonego w stosunku do konsumentów jest stworzenie im sprzyjających warunków do ponownej reintegracji w obrocie gospodarczym, co powyższy zapis ustawowy skutecznie umożliwia.
Autprzy: r.pr. Konrad Forysiak, r.pr. Sebastian Chłopik
