Co sfinansują środki funduszu sołeckiego w 2021 roku?

Do 30 września sołtysowie tych sołectw, w których rada gminy do 31 marca roku poprzedzającego rok budżetowy przyjęła uchwałę o wyodrębnieniu środków funduszu sołeckiego, mają czas na przekazanie wniosku sołectwa o środki funduszu sołeckiego wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta). Oznacza to, że sołectwa mają jeszcze miesiąc na stworzenie wniosków o środki funduszu sołeckiego na 2021 rok. Co ważne, to zebranie wiejskie jest organem, który przez przepisy ustawy o funduszu sołeckim wyposażony został w uprawnienie do przyjęcia wniosku w tym przedmiocie.

 

Fundusz sołecki jest formą budżetu partycypacyjnego na obszarach wiejskich. Są to środki finansowe wyodrębnione w budżecie gminy, które dostępne są wyłącznie dla sołectw i przeznaczane są na przedsięwzięcia poprawiające warunki i jakość życia mieszkańców wsi. Za wskazanie przedsięwzięć finansowanych środkami funduszu sołeckiego odpowiedzialne jest zebranie wiejskie. Instrument funkcjonuje od 2009 roku – wówczas w 1178 gminach wyodrębniono fundusz sołecki (przy nieco ponad 2170 gmin, w których są sołectwa). W 2019 roku już 1593 rad gmin podjęło decyzję o wyodrębnieniu funduszu sołeckiego (przy 2174 gminach, w których są sołectwa; obecnie w kraju jest 40 789 sołectw), dane GUS BDL. Zaplanowane wydatki w ramach funduszu sołeckiego w 2020 roku wynieść mają około 654 mln zł, a w budżecie państwa przewidziano 142 mln zł w ramach rezerwy celowej z przeznaczeniem na zwrot z budżetu państwa części wydatków wykonanych w ramach funduszu sołeckiego w 2020 roku i 145,5 mln zł w ramach tejże rezerwy na rok 2021 (dane MSWiA).

Zasady wyodrębniania środków i realizacji przedsięwzięć

Podstawą do wyodrębnienia w budżecie gminy środków z przeznaczeniem na fundusz sołecki jest podjęcie przez radę gminy uchwały, w której wyrazi ona zgodę na wyodrębnienie funduszu. Uchwałę taką rada gminy musi podjąć do 31 marca roku poprzedzającego rok budżetowy, a raz wyrażona zgoda  na wyodrębnienie funduszu ma zastosowanie do kolejnych lat budżetowych następujących po roku, w którym została podjęta. Wysokość środków przyznanych sołectwu oblicza się na podstawie ustawowego wzoru (art. 3 ust. 1 ustawy o funduszu sołeckim), który uwzględnia m.in. liczbę mieszkańców sołectwa według stanu na dzień 30 czerwca roku poprzedzającego rok budżetowy, oraz kwotę bazową – obliczoną jako iloraz wykonanych dochodów bieżących danej gminy, o których mowa w przepisach o finansach publicznych, za rok poprzedzający rok budżetowy o dwa lata oraz liczby mieszkańców zamieszkałych na obszarze danej gminy, według stanu na dzień 31 grudnia roku poprzedzającego rok budżetowy o dwa lata, przy czym wysokość środków przeznaczonych na dane sołectwo nie może przekraczać dziesięciokrotności kwoty bazowej (ograniczenie to dotyczy wyłącznie środków wyliczonych na podstawie wzoru ustawowego; kwotę te rada gminy może jednak zwiększyć uchwałą podjętą do 30 czerwca roku poprzedzającego rok budżetowy.

O wysokości środków przypadających na dane sołectwo informuje wójt (burmistrz, prezydent miasta) do 31 lipca roku poprzedzającego rok budżetowy, jednocześnie informując o wysokości środków o jakie zwiększono fundusz sołecki na podstawie decyzji rady gminy.

Warunkiem przyznania środków sołectwu jest złożenie do organu wykonawczego gminy przez sołectwo odpowiedniego wniosku. Wniosek uchwala zebranie wiejskie z inicjatywy sołtysa, rady sołeckiej bądź grupy minimum 15 pełnoletnich mieszkańców sołectwa. We wniosku sołectwo wskazuje przedsięwzięcia przewidziane do zrealizowania na obszarze sołectwa w ramach przyznanych mu środków. Każde z prezentowanych we dokumencie zadań musi mieścić się w zadaniach własnych gminy, być uzasadnione, a koszt jego realizacji realnie oszacowany. W przypadku, gdy zgłoszone we wniosku przedsięwzięcia nie są zadaniami własnymi gminy bądź nie służą poprawie warunków życia mieszkańców i nie są zgodne ze strategią rozwoju gminy bądź ich przeznaczenie nie jest zgodne z art. 2 ust. 7 ustawy o funduszu sołeckim (pokrycie wydatków na działania zmierzające do usunięcia skutków klęski żywiołowej w rozumieniu ustawy o stanie klęski żywiołowej), rada gminy odrzuca taki wniosek.

Na co przeznaczyć środki funduszu sołeckiego w 2021 roku?

Pierwszym kryterium, jakie spełnić muszą zgłoszone przez sołectwo przedsięwzięcia jest ich zgodność z art. 7 ustawy o samorządzie gminnym. Sołeckie przedsięwzięcia muszą być bowiem zgodne z zadaniami własnymi gminy. Ustawa o samorządzie gminnym wskazuje kilkanaście rodzajów takich zadań, przy czym odnosząc je do przedsięwzięć sołeckich wskazywanych we wnioskach, w większości takie zadania najczęściej dotyczą:

• infrastruktury sołeckiej, m.in. budowy bądź remontu chodników, dróg dojazdowych, parkingów, placów targowych, wiat przystankowych,
• poprawy bezpieczeństwa drogowego, m.in. remont bądź budowa pobocza, poprawa oświetlenia drogowego, ustawienie znaków drogowych, budowa progów zwalniających,
• utrzymania czystości i porządku na terenie sołectwa przez np. ustawienie koszy na śmieci, działania edukacyjne związane z segregacją odpadów, odśnieżanie w sezonie zimowym,
• ochrony środowiska i utrzymania zieleni, m.in. rekultywacja terenu – zalesienie, nasadzenie zieleni w miejscach rekreacji,
• poprawy bezpieczeństwa przeciwpowodziowego i przeciwpożarowego przez np. prace utrzymaniowe rowów melioracyjnych, utrzymanie wałów przeciwpowodziowych, doposażenie OSP,
• kultury, m.in. budowa lub remont pomnika/miejsca pamięci, promocja kultywowanej, unikalnej tradycji, zakup książek do świetlicy wiejskiej.

Przedsięwzięcia przewidziane do realizacji środkami funduszu sołeckiego muszą także służyć poprawie życia mieszkańców wsi oraz być spójne ze strategią rozwoju gminy. To ostatnie kryterium może budzić pewne wątpliwości w kontekście ostatnich zmian wprowadzonych do ustawy o samorządzie gminnym ustawą z 25 lipca 2020 roku o zmianie ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju. Ustawa ta bowiem wprowadza do ustawy o samorządzie gminnym przepisy dotyczące gminnych strategii. Dotychczas taki dokument tworzony przez gminy nie był precyzowany żadnymi przepisami, choć wiele gmin decydowało się na opracowanie i przyjęcie takiego dokumentu. Przepisy dotyczące strategii gminnych wejdą w życie jednak dopiero od połowy listopada 2020 roku, a dodatkowo strategia rozwoju gminy nie będzie dokumentem obligatoryjnym. Zatem konstruując wniosek, sołectwo powinno wziąć pod uwagę dotychczas obowiązującą strategię. W przypadku wątpliwości co do zgodności przedsięwzięcia planowanego do sfinansowania środkami funduszu sołeckiego ze strategią gminy, sołtys w imieniu sołectwa może skonsultować projekt wniosku z wójtem gminy w tym zakresie.

Ponadto sołectwa mogą realizować przedsięwzięcia w porozumieniu z innymi sołectwami danej gminy, przy czym nadal każde z sołectw musi odrębnie uchwalić wniosek oraz wskazać w nim obszar sołectwa bądź innego sołectwa danej gminy jako obszar realizacji wspólnego przedsięwzięcia. W przypadku wspólnych przedsięwzięć sołeckich nie ma ograniczeń w zakresie przedmiotu takiego przedsięwzięcia – a często wręcz wspólna realizacja okazuje się być efektywniejsza, jak np. przy okazji budowy ścieżki rowerowej łączącej dwa sąsiadujące sołectwa. Należy jednak pamiętać, że wspólne przedsięwzięcie dwóch lub więcej sołectw musi służyć poprawie jakości życia mieszkańców wszystkich sołectw realizujących przedsięwzięcie.

Zadania związane z przeciwdziałaniem COVID-19 w ramach funduszu sołeckiego

W kontekście obecnej sytuacji epidemicznej związanej z epidemią COVID-19, we wnioskach sołectw mogą pojawić się przedsięwzięcia mające na celu przeciwdziałanie epidemii bądź usuwanie jej skutków. Decydując się na właśnie takie przedsięwzięcie, sołectwo musi rozstrzygnąć czy zadanie wpisuje się w zadania własne gminy i czy spełni pozostałe warunki, jakie wymagane są wobec każdego przedsięwzięcia finansowanego środkami funduszu sołeckiego. Art. 7 ustawy o samorządzie gminnym wskazuje, że zadaniem własnym gminy jest także ochrona zdrowia. Możliwa zatem może okazać się realizacja przedsięwzięcia polegającego na wyposażeniu świetlicy wiejskiej czy innego budynku sołectwa w środki dezynfekcyjne czy środki ochrony osobistej. Sołectwo może także przeznaczyć środki funduszu sołeckiego na zakup środków dezynfekcyjnych dla pacjentów ośrodka zdrowia zlokalizowanego w tym sołectwie czy też zakup materiałów potrzebnych do uszycia maseczek, które następnie będą rozdawane mieszkańcom wsi.

Należy pamiętać, że przedsięwzięcia finansowane środkami funduszu sołeckiego w trakcie roku budżetowego mogą być zmieniane. Sołectwo może złożyć do wójta odpowiedni wniosek o zmianę przedsięwzięć lub ich zakresu przewidzianego do realizacji, przy czym wniosek ten nie może prowadzić do przekroczenia środków przyznanych pierwotnie w uchwale budżetowej. Sołectwa mogą taki wniosek o zmianę wnieść nie wcześniej niż po uchwaleniu budżetu gminy na dany rok i nie później niż do 31 października danego roku budżetowego. Do wniosku o zmianę przedsięwzięć bądź ich zakresu stosowana jest ta sama procedura, która obowiązuje sołectwo w przypadku pierwotnego wniosku.

Agata Sobolewska – Administratywista i politolog. Doradza przedstawicielom samorządu terytorialnego w zakresie współpracy z biznesem, w szczególności przy innowacyjnych projektach z zakresu m.in gospodarki odpadami, gospodarki wodnej, efektywności energetycznej czy rozwoju miast. Autorka kilkudziesięciu artykułów i książek poświęconych tematyce samorządowej.