Janosikowe i uszczuplenie dochodów samorządów w kryzysie
Sytuacja finansowa polskich samorządów w obliczu walki z koronawirusem ulega pogorszeniu. Samorządowcy prognozują nawet kilkunastoprocentowe zmniejszenie dochodów m.in.: z tytułu udziału w PIT czy CIT wynikające z załamania gospodarczego, zmniejszenie wpływów z podatku od nieruchomości, a przy tym wskazują na brak realnych instrumentów wsparcia ze strony rządowej, które zrekompensowałyby samorządom utracone dochody i trudną sytuację gospodarczą, która w przypadku samorządów będzie trwała jeszcze wiele miesięcy po zażegnaniu kryzysu.
Kwiecień i maj to kolejne miesiące, w których jednostki samorządu terytorialnego muszą odprowadzić tzw. janosikowe do budżetu państwa. Opłatę muszą każdego roku odprowadzać te samorządy, których dochód podatkowy (wynikający m.in. z wpłat z tytułu podatku od nieruchomości, rolnego, leśnego, od środków transportowych, podatku od czynności cywilnoprawnych) na jednego mieszkańca (w przypadku gmin) jest większy niż 150% wskaźnika dochodów podatkowych dla wszystkich gmin, a jej wysokość określa, w przypadku gmin, art. 29 ustawy z 13 listopada 2003 roku o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. Z 2020 r. poz. 23 t.j.). Mechanizm wyrównawczy dla jednostek samorządu terytorialnego tworzą jednak nie tylko wskazane wyżej wpłaty poszczególnych samorządów; część środków pochodzi z budżetu państwa. Jak podaje Związek Miast Polskich, w 2018 roku wpłaty samorządów w ramach mechanizmu wyrównawczego stanowiły kwotę ponad 2,2 mld złotych, przy 12,8 mld zł ze strony budżetu państwa. Te niespełna 18% środków pochodzących ze strony samorządowej, w obliczu obecnej sytuacji gospodarczej, stanowi realne środki, które zatrzymane w budżecie jednostki samorządu terytorialnego, stanowią realne wsparcie dla nadwyrężonych finansów, co od kilku tygodni podkreślają samorządowcy, których jednostki muszą odprowadzać środki do budżetu państwa.
Przepisy uszczuplają dochody JST
Sytuacja, w jakiej funkcjonują od marca samorządy zwłaszcza dużych polskich miast, które w większości muszą odprowadzać część dochodów do budżetu państwa i zasilać mechanizm wyrównawczy, staje się coraz trudniejsza. Ustawa z 2 marca 2020 roku o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. Z 2020 r. poz. 374; dalej COVID-19U) i jej nowelizacje wprowadziły szereg mechanizmów wspierających przedsiębiorców czy osoby fizyczne w sytuacji kryzysu. Pośród tych znajdują się także takie mechanizmy, które mogą realnie zmniejszać dochody samorządów.
W art. 15p COVID-19U stworzono możliwość zwolnienia z podatku od nieruchomości: gruntów, budynków i budowli związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, wskazanym grupom przedsiębiorców, których płynność finansowa uległa pogorszeniu w związku z ponoszeniem negatywnych konsekwencji ekonomicznych z powodu COVID-19, a także organizacjom pozarządowym oraz podmiotom wymienionym w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, których płynność finansowa uległa pogorszeniu w związku z ponoszeniem negatywnych konsekwencji ekonomicznych z powodu COVID-19U. Możliwość zwolnienia z podatku od nieruchomości może zostać wprowadzona uchwałą rady gminy za część 2020 roku, a wprowadzenie takiego zwolnienia jest fakultatywne. Przy obecnej sytuacji gospodarczej jednak samorządy skłaniają się w większości ku wsparciu podmiotów dotkniętych negatywnymi konsekwencjami obecnej sytuacji gospodarczej – choć oznacza to dla nich realnie niższe dochody. Odnosząc tę sytuację do mechanizmu wyrównawczego, należy podkreślić, że wysokość wpłat samorządów oblicza się na podstawie danych o dochodach podatkowych sprzed dwóch lat, tj. kwoty na 2020 rok są wyliczane na podstawie danych z 2018 roku. Oznacza to, że samorządy, przy niższych dochodach podatkowych w 2020 roku, muszą odprowadzać raty do budżetu państwa na podstawie algorytmu uwzględniającego dane sprzed sytuacji kryzysowej.
Odczuwalny spadek dochodów
Część, zwłaszcza dużych miast, odczuwa także spadek dochodów z tytułu opłat parkingowych czy usług transportu publicznego. Samorządy, które prowadzą szpitale, w tym szpitale jednoimienne, muszą także często zasilać je dodatkowymi zakupami sprzętu medycznego czy środkami ochrony osobistej, co wymusza przesuwanie wydatków i uszczupla samorządowe budżety. Choć samorządy w 2020 roku mają otrzymać możliwość nie stosowania się do zasady wyrażonej w art. 243 ustawy o finansach publicznych oraz będą mogły się zadłużać ponad ustawowe limity, to instrument ten wciąż nie jest w ocenie samorządów wystarczającą rekompensatą kosztów działań, jakie ponoszą one w trakcie obecnej sytuacji gospodarczej. Będzie on bowiem prawdopodobnie dopuszczał możliwość zaciągania zobowiązań ponad limity ustawowe, jeśli wyniknie ono z konieczności poniesienia dodatkowych środków finansowych na działania związane z minimalizacją negatywnych skutków COVID-19 bądź przeciwdziałaniem rozprzestrzeniania się COVID-19, a nie będzie wynikało z utraconych dochodów podatkowych.
Zwolnienie JST z wpłat Janosikowego
Szacunki samorządów dotyczące ubytku dochodów własnych w 2020 roku wskazują na obniżenie ich o około 10%, co w skali kraju daje kwotę kilkunastu miliardów złotych, podaje Portal Samorządowy. Samorządowcy postulują, by wprowadzić przynajmniej roczne zwolnienie JST z wpłat tzw. janosikowego w 2020 roku, choć przewidują jednocześnie, że takie zwolnienie powinno objąć także kolejne 2 lata. Obecnie jednak rząd przewiduje możliwość odroczenia rat, jakie samorządy muszą wpłacić do budżetu na drugą część bieżącego roku, nie wspominając jednak o żadnym umarzaniu rat czy zawieszaniu mechanizmu korygującego.
Agata Sobolewska – Administratywista i politolog. Doradza przedstawicielom samorządu terytorialnego w zakresie współpracy z biznesem, w szczególności przy innowacyjnych projektach z zakresu m.in gospodarki odpadami, gospodarki wodnej, efektywności energetycznej czy rozwoju miast.
Polecamy szkolenie online: Pracownicze Plany Kapitałowe w sferze budżetowej.
