Nowe reguły fiskalne w samorządzie na czas wychodzenia z kryzysu

Samorządowcy czekają na odsłonę tarczy antykryzysowej, w której znajdą się m.in. odstępstwa od reguły fiskalnej, przepisy uelastyczniające budżety samorządowe oraz pozwalające na przesunięcia bądź rezygnację z niektórych obligatoryjnych wydatków w 2020 roku. Jeszcze w marcu prezesi Związku Miast Polskich oraz Unii Metropolii Polskich wspólnie zaapelowali do rządu o wprowadzenie mechanizmu rekompensaty wyrównującej samorządom ubytek dochodów, który będzie efektem epidemii COVID-19. W apelu wskazują oni także na konieczność wprowadzenia części rekompensującej subwencji ogólnej, pokrywającej na bieżąco ubytki w dochodach własnych JST spowodowane następstwami epidemii, zawieszenie do końca 2023 roku wpłat JST z tytułu „Janosikowego”, zawieszenie do 2023 roku działań przepisów art. 242 i 243 ustawy o finansach publicznych oraz wprowadzenie rekompensaty z budżetu państwa za rosnące koszty funkcjonowania systemu gospodarowania odpadami komunalnymi przy ustawowej blokadzie poziomu opłat.

Pakiet przepisów dla samorządów wsparciem w walce ze skutkami kryzysu

Rząd od kilkunastu dni zapowiada specjalny pakiet przepisów, który skierowany będzie do samorządów i wspomoże je w walce ze skutkami kryzysu wywołanego COVID-19. Projekt nowelizacji ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 ma wprowadzić w 2020 roku złagodzenie wymogów gospodarki finansowej samorządu wskazanej w art. 242 ustawy o finansach publicznych. Oznacza to, że po wejściu w życie projektowanych przepisów, możliwe będzie uchwalenie budżetu, w którym planowane wydatki bieżące będą wyższe niż planowane dochody bieżące. Wicepremier Jadwiga Emilewicz na jednej z konferencji prasowych wskazała, że możliwość nierównowagi strony bieżącej budżetu samorządowego będzie skorelowana z wartością faktycznego ubytku w dochodach podatkowych (np. z PIT, CIT, podatków lokalnych jak podatek leśny czy rolny), wynikającego z wystąpienia stanu epidemii.

Nowe podejście do reguły fiskalnej na 2020 r.

Ponadto rząd proponuje samorządowcom nowe podejście do reguły fiskalnej na 2020 rok. Zawarta w art. 243 ust. 1 ustawy o finansach publicznych reguła wskazuje, że organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego nie może uchwalić budżetu, którego realizacja spowoduje, że w roku budżetowym oraz w każdym roku następującym po roku budżetowym relacja łącznej kwoty przypadających w danym roku budżetowym spłat rat kredytów i pożyczek, wykupów papierów wartościowych, spłat rat zobowiązań zaliczanych do tytułu dłużnego, potencjalnych spłat kwot wynikających z udzielonych poręczeń oraz gwarancji do planowanych dochodów bieżących budżetu przekroczy średnią arytmetyczną z obliczonych dla ostatnich siedmiu lat relacji jej dochodów bieżących, pomniejszonych o wydatki bieżące do dochodów bieżących budżetu, obliczoną według wzoru z art. 243. Miałaby ona zostać ograniczona o kwotę faktycznego ubytku w dochodach podatkowych jednostki samorządu terytorialnego, wynikającego z wystąpienia epidemii COVID-19. Należy jednak podkreślić, że zaciąganie zobowiązań ponad ustawowe limity, by mogło zostać uznane za dopuszczalne, będzie musiało wynikać z konieczności poniesienia dodatkowych środków finansowych na działania związane z minimalizacją negatywnych skutków COVID-19 bądź przeciwdziałaniem rozprzestrzeniania się COVID-19. Oceny dopuszczalności zastosowania proponowanego przez rząd odstępstwa od reguły z art. 243 będą dokonywały regionalne izby obrachunkowe.

W projektowanych przepisach rząd zapisał także zasadę, że jeśli samorząd skorzysta z wyłączenia stosowania reguły z art. 243, na koniec każdego kwartału bieżącego roku oraz na koniec roku dług takiej jednostki samorządu terytorialnego nie będzie mógł przekroczyć 80% planowanych w danym roku budżetowym dochodów. Jeśli jednak jednostka samorządu terytorialnego nie skorzysta z wyłączenia reguły z art. 243, wówczas poziom jej zadłużenia będzie mógł przekroczyć 80%. Takie podejście pozwoli samorządom na samodzielną ocenę efektywności zaproponowanych rozwiązań i wybór tego wariantu, który w przypadku konkretnej jednostki samorządu terytorialnego sprawdzi się lepiej.

Rządowe propozycje uwzględniają także możliwość pomniejszania wydatków bieżących, tj. samorząd, ustalając na 2021 rok i kolejne lata relację ograniczającą wysokość spłaty długu, będzie mógł pomniejszyć wydatki bieżące o wydatki bieżące poniesione w 2020 roku na realizację zadań związanych z przeciwdziałaniem COVID-19, co przyczyni się do zwiększenia możliwości spłaty zadłużenia samorządów.

Wzmocnienie płynności finansowej samorządów w czasie kryzysu

Rząd chce także wzmocnić płynność finansową samorządów w czasie kryzysu, a w tym celu w swoim projekcie przewidział możliwość szybszego przekazania samorządom rat części oświatowej, wyrównawczej, równoważącej i regionalnej subwencji ogólnej.

Postulat wysuwany przez samorządowców dotyczący zniesienia tzw. „Janosikowego” nie spotkał się z przychylnością rządu, który przewidział jedynie możliwość przesunięcia na kolejne miesiące wpłaty do budżetu państwa rat zaplanowanych na maj i czerwiec 2020. Samorządowcy chcą, by znieść „Janosikowe” na okres nawet trzech lat.

W projekcie znalazły się także przepisy pozwalające na wydatkowanie na inne niż ustawowo przewidziane cele opłat za zezwolenia na sprzedaż alkoholu. Dotychczas opłaty te były wydatkowane na cele związane z przeciwdziałaniem alkoholizmowi i narkomanii. Rząd chce dać możliwość przesunięcia tych wpływów na wydatki związane z przeciwdziałaniem COVID-19.

Agata Sobolewska – Administratywista i politolog. Doradza przedstawicielom samorządu terytorialnego, autorka kilkudziesięciu artykułów i książek poświęconych tematyce samorządowej.