Rola samorządu w nowym modelu polityki rozwoju kraju

W połowie lipca 2020 roku Sejm uchwalił pakiet zmian tworzących nowe ramy dla prowadzenia polityki rozwoju kraju. Nowelizacja ustawy o wraz ze zmianami w innych ustawach dotykających zakresu polityki rozwoju mają na celu stworzenie skonsolidowanego i spójnego systemu zarządzania polityką rozwoju, odpowiadającego na wyzwania rozwojowe jakie stoją przed Polską oraz pozwalającego efektywnie zarządzać środkami publicznymi przeznaczonymi na rozwój.

Dwa etapy zmian  polityki rozwoju

Wprowadzone ustawą z 15 lipca 2020 roku o zmianie ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju oraz niektórych innych ustawy zmiany przebiegały będą w dwóch etapach. Pierwszy z nich będzie miał na celu zintegrowanie wymiaru społecznego, gospodarczego i przestrzennego w dokumentach strategicznych. Te z kolei będą przygotowywane na trzech poziomach zarządzania polityką rozwoju kraju: krajowym, regionalnym i lokalnym. Na każdym z tych poziomów nastąpią zmiany zarówno w zakresie podmiotów zaangażowanych w prowadzenie polityki rozwoju, jak i w odniesieniu do rodzajów i zakresu dokumentów strategicznych kraju. Średniookresowa strategia rozwoju kraju stanie się podstawowym dokumentem strategicznym wyznaczającym kierunki rozwoju kraju łącząc w sobie aspekty gospodarcze, społeczne i przestrzenne. Rząd nie będzie już opracowywał długookresowej strategii rozwoju kraju oraz koncepcji przestrzennego rozwoju kraju. Na poziomie regionalnym istotne znaczenie w dokumentach strategicznych kraju odegra strategia rozwoju województwa, która podobnie jak średniookresowa strategia rozwoju kraju, zintegruje aspekty gospodarcze, społeczne i przestrzenne – w konsekwencji przyjęcia takiego podejścia nastąpi odejście od obowiązku przygotowywania planów zagospodarowania przestrzennego województw. Na poziomie lokalnym z kolei nastąpiło oczekiwane od dłuższego czasu nadanie ram prawnych gminnym strategiom rozwoju. W nowelizacji zasad prowadzenia polityki rozwoju wprowadzono także strategie rozwoju ponadlokalnego  jako dokument polityki rozwoju tworzony przez kilka gmin z danego obszaru mających wspólne plany rozwojowe. Zarówno strategia rozwoju gminy jak i strategia rozwoju ponadlokalnego staną się dokumentami fakultatywnymi, a ponadto na wzór wszystkich innych dokumentów strategicznych tworzonych na wyższych poziomach zarządzania polityką rozwoju, dokumenty te będą łączyły w sobie aspekty społeczne, gospodarcze i przestrzenne.

Drugim etapem zmian w polityce rozwoju objęte zostaną między innymi kwestie wspomnianego zagospodarowania przestrzennego województw. Zmiany w zakresie zniesienia obowiązku tworzenia takich planów według rządowych planów wejdą w życie po 2025 roku – do tego czasu jednak województwa będą miały czas na przygotowanie dokumentów, które zastąpią plany zagospodarowania przestrzennego, by zapewnić ciągłość planowania na poziomie regionalnym. Ponadto w drugim etapie zmian planowane jest przygotowanie nowej ustawy regulującej wszelkie kwestie z zakresu polityki rozwoju: proces planowania, koordynacji i realizacji polityki rozwoju. Docelowo przepisy nowej ustawy tworzyłyby ramy prawne dla przygotowywania dokumentów potrzebnych w każdej kolejnej perspektywie finansowej Unii Europejskiej.

Kontrakt programowy

Nowe przepisy ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju wprowadzają także nowe podejście do planowania i uzgadniania działań rozwojowych z samorządem terytorialnym. Kontrakt programowy, kontrakt sektorowy i porozumienie terytorialne staną się instrumentami realizacji polityki rozwoju kraju w nowy sposób. Kontrakt programowy – umowę określającą kierunki i warunki dofinansowania programu służącego realizacji umowy partnerstwa w zakresie polityki spójności, opracowanego przez zarząd województwa, w tym przedsięwzięcia priorytetowe realizowane w tym programie – przygotuje minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego i to on będzie odpowiedzialny za negocjacje zapisów i ustaleń w nim zawartych z zarządem województwa. Kontrakt programowy będzie dokumentem stanowiącym podstawę do negocjacji z Komisją Europejską programu służącego realizacji umowy partnerstwa w zakresie polityki spójności, opracowanego przez zarząd województwa. Kontrakt ten będzie koordynowany w czasie realizacji zarówno przez ministra właściwego do spraw rozwoju regionalnego jak i zarząd województwa.

Kontrakt sektorowy

Z kolei kontrakt sektorowy będzie mechanizmem uzgadniania zakresu ukierunkowanych terytorialnie działań sektorowych (np. energetycznych, drogowych, rozwoju sieci szerokopasmowych) planowanych przez właściwych ministrów w ich programach rozwoju z zarządem województwa bądź zarządami województw w przypadku gdy działania sektorowe objąć miałyby obszar więcej niż jednego województwa. W kontrakcie minister będzie musiał określić m.in. przedsięwzięcia  priorytetowe zgodne z celami wynikającymi odpowiednio ze strategii rozwoju lub kryteria wyboru projektów do dofinansowania w programie, wkład własny samorządu albo samorządów województw, sposób i warunki realizacji przedsięwzięć priorytetowych. Warunkiem przystąpienia województwa do kontraktu będzie wniesienie wkładu własnego w wysokości minimum 10% wysokości wkładu budżetu państwa na interwencje ukierunkowane terytorialnie w programie rozwoju przypadającego odpowiednio na dane województwo albo województwa. Wkład ten będzie mógł zostać pomniejszony w przypadku mniej zamożnych województw.

Porozumienie terytorialne

Porozumienie terytorialne to ostatnie narzędzie będzie dedykowane stricte lokalnemu poziomowi realizacji polityki rozwoju. Umowę określającą w szczególności przedsięwzięcia priorytetowe dla rozwoju danego obszaru objętego tym porozumieniem zawrzeć będą mogli: zarząd województwa z jednostkami samorządu terytorialnego z obszaru  województwa lub ich związkami, porozumieniami lub stowarzyszeniami, realizującymi zadania w zakresie polityki rozwoju wynikające ze strategii rozwoju województwa; minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego, a także właściwy minister, jeżeli zakres porozumienia terytorialnego tego wymaga, z gminą lub powiatem, lub ich związkami, porozumieniami lub stowarzyszeniami, w przypadku gdy jego zasadność wynika z krajowej strategii rozwoju regionalnego; a także jednostki samorządu terytorialnego realizujące zadania w zakresie polityki rozwoju wynikające ze strategii rozwoju ponadlokalnego albo strategii rozwoju gmin objętych tym porozumieniem. Porozumienie terytorialne będzie musiało być spójne ze strategią rozwoju województwa, a za przygotowanie jego projektu odpowiedzialny będzie odpowiednio: zarząd województwa, minister właściwy do spraw rozwoju regionalnego bądź wójt, zarząd powiatu lub organ wykonawczy związku, porozumienia międzygminnego albo stowarzyszenia, który jest inicjatorem porozumienia terytorialnego.

Powyższe dokumenty strategiczne polityki rozwoju na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym oraz instrumenty służące do realizacji zapisów tychże dokumentów tworzą ramy nowego systemu zarządzania polityką rozwoju kraju, którym objęte będzie również nowa perspektywa finansowa Unii Europejskiej.

Agata Sobolewska – Administratywista i politolog. Doradza przedstawicielom samorządu terytorialnego w zakresie współpracy z biznesem, w szczególności przy innowacyjnych projektach z zakresu m.in gospodarki odpadami, gospodarki wodnej, efektywności energetycznej czy rozwoju miast. Autorka kilkudziesięciu artykułów i książek poświęconych tematyce samorządowej.