Aktualności

SURE – unijny instrument wsparcia finansowego w zw. z COVID-19

W kwietniu 2020 r. Komisja Europejska przedstawiła swoje stanowisko w sprawie finansowego wsparcia państw UE oraz wniosek dotyczący rozporządzenia Rady UE w sprawie ustanowienia europejskiego instrumentu tymczasowego wsparcia w celu zmniejszenia ryzyka bezrobocia w związku z sytuacją nadzwyczajną (SURE) spowodowaną pandemią COVID-19. Instrument SURE ma na celu poprawić sytuację ekonomiczną w danym kraju w związku ze skutkami społeczno-gospodarczymi, jakie wywołał koronawirus, uzupełniając środki krajowe. Stanowisko dotyczy warunków i procedur umożliwiających UE udzielania pomocy finansowej państwu członkowskiemu, które w wyniku COVID-19 doświadczyło czy doświadcza poważnych problemów gospodarczych lub jest nimi zagrożone. SURE ma na celu m.in. finansowanie mechanizmów zmniejszonego wymiaru czasu pracy lub podobnych rozwiązań służących ochronie pracowników i osób samozatrudnionych, celem zmniejszenia skali bezrobocia i utraty dochodów z przyczyn niezależnych od zatrudnionych i zatrudniających.

Funkcja i istota SURE

SURE ma być tymczasowym instrumentem podjętym w związku ze skutkami pandemii COVID-19. Ma on zapewnić pomoc finansową w celu uporania się z nagłym i poważnym wzrostem rzeczywistych i ewentualnych planowanych wydatków publicznych, służących złagodzeniu bezpośrednich negatywnych skutków gospodarczych i społecznych zdarzenia nadzwyczajnego wywołanego pandemią COVID-19. Państwa członkowskie powinny wykorzystać przyznane środki na pokrycie kosztów bezpośrednio związanych z tworzeniem lub rozszerzaniem krajowych środków wprowadzonych w związku z pandemią koronawirusa. Takimi środkami mogą być: mechanizm zmniejszonego wymiaru czasu pracy, programy dotyczące pracy tymczasowej, dodatkowe środki zdrowotne zapewniające BHP w miejscu pracy i inne podobne rozwiązania dla osób prowadzących działalność na własny rachunek, będące przedsiębiorcami, pracodawcami czy pracowników, a pokrywane z środków skarbu państwa (np. świadczenia postojowe, dotacje, pożyczki bezzwrotne). Finansowanie powinno być zatem bezpośrednio związane z ochroną zatrudnienia.

Według stanu na dzień 19.05.2020 r. kraje członkowskie reprezentowane w Radzie UE zaakceptowały instrument SURE o wartości 100 mld euro i zawarły co do tego porozumienie. W celu sfinansowania pomocy Komisja będzie zaciągać pożyczki na rynkach kapitałowych lub od instytucji finansowych w czasie najbardziej sprzyjającym optymalizacji kosztów finansowania. Państwa członkowskie skorzystają z mocnego ratingu kredytowego UE i niskich kosztów finansowania zewnętrznego. Wsparciem pożyczek będzie system dobrowolnych gwarancji ze strony państw członkowskich dla UE. Instrument zacznie funkcjonować, gdy wszystkie państwa członkowskie zobowiążą się do udzielenia tych gwarancji. Podstawę prawną SURE stanowi art. 122 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). Póki co nie ma jeszcze przydzielonych środków dla poszczególnych państw członkowskich, nie wiadomo więc jakiego wsparcia finansowego może spodziewać się Polska. SURE ma być dostępny po dobrowolnym zaangażowaniu się i podpisaniu umów gwarancyjnych z Komisją Europejską przez przedstawicieli państw zainteresowanych programem.

Mechanizmy zmniejszonego wymiaru czasu pracy

UE słusznie wskazuje, że duża część przedsiębiorstw w wielu krajach wskutek doświadczanych trudności jest zmuszona do tymczasowego zawieszenia czy też znacznego ograniczenia działalności i obniżenia w związku z tym wymiaru czasu pracy pracowników – bowiem zakres prac jest znacznie mniejszy. Skorzystanie z tego mechanizmu i finansowanie zapewni im możliwość nielikwidowania działalności, a zatem niezwalniania pracowników czy innych zatrudnionych. Mechanizm ma być wsparciem dochodowym ze środków publicznych w celu zrekompensowania nieprzepracowanych godzin.

Warunki stosowania SURE

Uszczegóławiając, według projektu art. 3 rozporządzenia państwo członkowskie może zwrócić się z wnioskiem o pomoc finansową UE, w przypadku gdy jego rzeczywiste i ewentualnie również planowane wydatki publiczne uległy nagłemu i znacznemu zwiększeniu po dniu 01.02.2020 r. w związku z wprowadzeniem środków krajowych bezpośrednio dotyczących mechanizmów zmniejszonego wymiaru czasu pracy i podobnych rozwiązań w celu sprostania skutkom gospodarczym i społecznym zdarzenia nadzwyczajnego wywołanego pandemią COVID-19.

Zgodnie z informacją podaną przez Komisję Europejską „po otrzymaniu od danego państwa członkowskiego wniosku o pomoc finansową Komisja skonsultuje się z tym państwem, aby zweryfikować jak duży jest wzrost jego wydatków związany bezpośrednio z utworzeniem lub rozszerzeniem mechanizmów zmniejszonego wymiaru czasu pracy i podobnych rozwiązań dla osób prowadzących działalność na własny rachunek. Na podstawie tych konsultacji Komisja odpowiednio ustali warunki pożyczki, w tym jej kwotę, terminy spłaty, cenę oraz kwestie praktyczne związane z jej udzieleniem. Następnie Komisja przedstawi wniosek dotyczący decyzji Rady w sprawie udzielenia pomocy finansowej. Po jego zatwierdzeniu pomoc finansowa zostanie udzielona w postaci pożyczki Unii Europejskiej na rzecz państwa członkowskiego zwracającego się o wsparcie. Pożyczki udzielane państwu członkowskiemu w ramach programu SURE będą wsparte systemem dobrowolnych gwarancji ze strony państw członkowskich. Pozwoli to Komisji na zwiększenie kwoty pożyczek udzielanych państwom członkowskim. System gwarancji jest konieczny do osiągnięcia niezbędnych możliwości świadczenia pomocy przy jednoczesnym zapewnieniu rozważnego finansowania instrumentu SURE. W tym celu potrzebne jest zobowiązanie do udzielenia gwarancji w określonej minimalnej wysokości (tj. 25% maksymalnej kwoty pożyczek, wynoszącej 100 mld euro)”. Maksymalna kwota pomocy finansowej nie przekracza więc łącznie 100 000 000 000 EUR dla wszystkich państw członkowskich. Pomoc finansową udostępnia się w drodze decyzji przyjmowanej przez Radę na wniosek Komisji jako akt wykonawczy. W decyzji o udostępnieniu pomocy finansowej określa się:

  1. kwotę pożyczki, jej maksymalny średni termin zapadalności, formułę cenową, maksymalną liczbę transz, okres dostępności, a także inne szczegółowe zasady niezbędne do przyznania pomocy finansowej;
  2. ocenę spełniania przez państwo członkowskie warunków;
  3. opis krajowych mechanizmów zmniejszonego wymiaru czasu pracy lub podobnych rozwiązań, które mogą być finansowane.

Pożyczkę wypłaca się w transzach, walutą jest euro. Cechy pożyczki określa się w umowie w sprawie pożyczki między państwem członkowskim korzystającym z pomocy a Komisją. Umowa ta obejmuje postanowienia, o których mowa w art. 220 ust. 5 rozporządzenia (UE, Euratom) 2018/1046. Na wniosek państwa członkowskiego korzystającego z pomocy, o ile okoliczności pozwalają na poprawę warunków oprocentowania pożyczki, Komisja może refinansować całość lub część pierwotnej pożyczki lub zrestrukturyzować odpowiednie warunki finansowe.

Państwa członkowskie mogą wnosić wkład do instrumentu poprzez ustanowienie kontrgwarancji w odniesieniu do ryzyka ponoszonego przez UE. Wkładów państw członkowskich udziela się w postaci nieodwołalnej, bezwarunkowej gwarancji uruchamianej na żądanie. Komisja zawiera z państwem członkowskim wnoszącym wkład umowę w sprawie tej nieodwołalnej, bezwarunkowej gwarancji uruchamianej na żądanie. W umowie określa się warunki płatności. Wkłady stanowią zewnętrzne dochody przeznaczone na określony cel, tj. na SURE. Pomoc finansową udostępnia się dopiero po wniesieniu do instrumentu przez wszystkie państwa członkowskie wkładów w kwocie stanowiącej co najmniej 25% kwoty – 100 000 000 000 EUR (z pewnymi zastrzeżeniami).

Komisja Europejska wskazuje, że oprócz gwarancji udzielanych przez państwa członkowskie przewidziano także inne zabezpieczenia na potrzeby zapewnienia stabilności finansowej systemu: rygorystyczne i zachowawcze podejście do zarządzania finansowego, stworzenie portfela pożyczek, co ogranicza w przypadku poszczególnych państw członkowskich ryzyko koncentracji, roczną ekspozycję i nadmierną ekspozycję, zapewniając jednocześnie przyznanie wystarczających zasobów państwom najbardziej potrzebującym oraz możliwość rolowania długu.

Sprawozdanie

Po sześciu miesiącach od daty wejścia w życie rozporządzenia (jak i po kolejnych sześciu miesiącach) Komisja będzie musiała wywiązać się obowiązku sprawozdawczości, ponieważ będzie zobowiązana przekazać Parlamentowi Europejskiemu, Komitetowi Ekonomiczno-Finansowemu, Komitetowi ds. Zatrudnienia oraz Radzie sprawozdanie dotyczące wykorzystania pomocy finansowej oraz dalszego istnienia wyjątkowych okoliczności uzasadniających stosowanie rozporządzenia.

SURE a FSUE

W UE obowiązuje już inny instrument prawny dot. udzielenia wsparcia państwom członkowskim w sytuacjach nadzwyczajnych. Chodzi o rozporządzenie Rady (WE) nr 2012/2002 z 11.11.2002 r. ustanawiającego Fundusz Solidarności Unii Europejskiej (FSUE).  FSUE to stały instrument a SURE ma mieć charakter tymczasowy i odnosić się do pandemii COVID-19. FSUE opiera się na dotacjach i przewiduje płatności zaliczkowe, a SURE funkcjonuje w formie pożyczki. W dniu 30.03.2020 r. przyjęto rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/461, które zmienia powyższy instrument w celu rozszerzenia jego zakresu w sposób, który uwzględnia poważne sytuacje kryzysowe dotyczące zdrowia publicznego oraz określa konkretne działania kwalifikujące się do finansowania.

Kinga Piwowarska